>> ENGLISH VERSION READ HERE <<
Een Bloody Belgium BUT-Film Festival presentatie: "Het Potlood is blijkbaar dan ook Machtiger dan het Zwaard: De Vlaamse Thriller die je Hersens Binnen Dringt!", door Davy Bielen.
Bij het BUT Film Festival zijn we er niet vies van om op de laatste minuut nog een bijzonder evenement in te roosteren: een unieke 35mm vertoning van De Potloodmoorden (1982) , een heuse Vlaamse thriller uit Antwerpen waarin een moordenaar potloden ramt in de neusgaten van zijn slachtoffers en daarmee de hersenen dodelijk penetreert. Politie-inspecteur Rick Van Houtte (Leslie de Gruyter) belast met de zaak, tast zo hard in het duisternis dat hij zijn knappe echtgenote Marilène (Rosemarie Bergmans) vergeet te penetreren aangezien hij compleet beheerst wordt door de zaak. Weet hij de moordenaar te ontmaskeren en zijn huwelijk nog te redden?
Dat ontdek je op zondag 1 september om 14 uur in de Nieuwe Veste Theaterzaal, in het bijzijn van regisseur Guy Lee Thys himself! Lang gedoemd tot beschimmelde VHS-tapes bij videotheek opkopende verzamelaars en nu eindelijk te zien met de beste beeld- en geluidsomstandigheden voor het BUT-minded festivalpubliek. Een unicum dat je niet wil missen!
Ik werd in ieder geval al laaiend enthousiast door dit vooruitzicht dat ik mijn stoute schoenen aantrok en met the man himself een gesprek aan ben gegaan!
Hoe kwam je op het idee voor De Potloodmoorden (1982)? Er wordt vaak geschreven dat de Italiaanse giallo van grote invloed was op de film. Klopt dit, ben je het daar mee eens en waarom?
‘Het idee voor De Potloodmoorden kreeg ik door een artikel in Playboy met een beruchte ex-CIA-man die vertelde dat hij getraind was om iemand met een simpel potlood te doden. Toen de interviewer vroeg hoe dat dan wel in zijn werk ging, antwoordde hij: “Dat ga ik je niet vertellen want ik wil geen potloodmoorden (pencil murders) op mijn geweten hebben.” Ik kende wel de Italiaanse gialli, maar pas veel later, toen we op het internet begonnen te ego surfen, een kwarteeuw geleden, kwam ik een artikel tegen in Kinoeye van een filmprofessor uit Schotland die vermeldde dat er drie voorbeelden waren van gialli buiten Italië gemaakt, waarvan De Potloodmoorden er één was.’
Wat waren enkele van de grootste uitdagingen bij het schrijven van het scenario?
‘Uitgaande van de titel vertelde mijn huisarts me dat er drie mogelijkheden waren: het potlood in de strot, het oor of de neus rammen, met een vrijwel onmiddellijke dood tot gevolg. Esthetisch leek het in de neus rammen het interessantst. Het scenario schreef ik in zes dagen, in mei 1981. Ik had een grote vriendenkring van twintigers — ikzelf was 28 — die nog studeerden of waren afgestudeerd aan de zes Brusselse filmscholen, de helft Franstalig, de helft Nederlandstalig. We maakten een participatiecontract met in totaal 37 mensen (cast inbegrepen) volgens een oude wet die een ‘vereniging in deelneming’ mogelijk maakte. Iedereen werkte dus in principe voor niks.’
De film kon destijds niet rekenen op overheidsgeld. Hoe heb je de film op eigen kracht gefinancierd gekregen?
‘In die dagen waren er twee soorten gesubsidieerde films: de ‘boerenfilms’ of Heimatfilms en de ‘arbeidersfilms’. Ik heb uiteraard nooit een subsidieaanvraag ingediend. Papa en mama hebben er toen aanvankelijk 500.000 frank (12.500 euro) ingestoken en voor de toch wel dure postproductie (in 35mm) nog eens 3.000.000 frank (75.000 euro). Best wel een groot bedrag terwijl cast en crew gratis werkten. Als je uitrekent dat alles ruim veertig jaar geleden zo’n vijf maal goedkoper was, zou het budget nu 437.500 euro bedragen, terwijl je nu door de nieuwe technologie met 50.000 euro (als cast en crew gratis is) zou kunnen draaien.’
Welke obstakels kwam je tegen tijdens de opnames en hoe heb je deze overwonnen?
‘Door de ‘geleende’ oude lawaaierige camera-apparatuur werd er alleen getuigengeluid opgenomen en is alles wat je hoort in de studio ingesproken en opgenomen. Het ergste was dat we bedreigd werden door de extreemlinkse vakbonden. Die eisten dat ik sociale lasten betaalde op de niet-bestaande honoraria. Wat dankzij een topadvocaat (pro domo) gauw van de baan was. Voorts was alles een walk in the park: zeer veel steun van politie ook, ondanks dat de film duidelijk racisme bij politie aan de kaak stelde.’
Voor de cast werden acteurs als Bert André, buurtman Neuteboom uit Flodder (1986) en bekend TV-gezicht/muzikant Marcel Vanthilt met zijn new wave band Arbeid Adelt aangetrokken. Was er een specifieke kwaliteit of eigenschap waar je naar op zoek was bij de cast?
‘De acteurs waren wel allemaal professionals, voornamelijk bekend van theater en tv, maar die waren gewend om Algemeen Beschaafd Nederlands te praten, wat toen ook in film absoluut de norm was. Dat klinkt in Vlaanderen heel raar nu, want inmiddels wordt alles in dialect opgenomen en ondertiteld in het Nederlands. In de nagesynchroniseerde Franse en Spaanse versies hoor je dat natuurlijk niet. Daar is correct Frans en Spaans nog steeds de norm, overigens al begint dat te veranderen.’
Hoe verliep de bioscooprelease in 1982, ging dit gepaard met een grote première?
‘Eerst was er de première in Cannes, waar we de hele Croisette vol hadden gehangen met gigantische posters, dat was in mei 1982. Dus precies een jaar na het eerste concept van het scenario. De film werd er door mij gelanceerd op een chic persdiner, betaald door de distributeur uiteraard. Ik pushte het als een B-film met de B van België; De Potloodmoorden werd immers als een grap bedoeld. De distributeur had liever “De Belgische Brian De Palma”, haha. De vaak over-the-top dialogen, de eerste seriemoordenaar film, maar ik wilde toch het accent leggen vooral op het überracisme. Een immens succes met na de hommeles op de screenings van de Cannes Marché doordat er teveel volk op afkwam, hadden we in extremis een cinema afgehuurd met 300 plaatsen op de sluitingszondag van het festival. Nu is normaliter iedereen weg dan. Er kwam 350 man op af! En brandweer en politie om de veiligheid te garanderen. Waanzin. Op 2 juli 1982 was er dan de première in Antwerpen en de grootste zaal kon uiteraard niet de 1400 invités aan, dus werd een andere zaal geopend. De film heeft negen maanden in België gelopen. In Spanje in twaalf steden ook in de bioscoop (in de Spaanse versie) en in Frankrijk in vier steden (in de Franse versie). Ik begreep het zelf niet goed; ik had eigenlijk nooit gedacht dat de film in de bioscoop zou komen.’
Ik herinner me vooral als kind de VHS-hoes van de film in de videotheek met het beeld van een vermoorde vrouw met een potlood in haar neusgat door haar hersenen geramd. Dit maakte de film haast legendarisch in mijn kinderbrein en ik vind het jammer dat dit stukje Vlaams erfgoed in obscuriteit bij VHS-verzamelaars is beland. Daarom is de 35mm vertoning ook wel zeer bijzonder voor mij. Zijn er nog toekomstplannen voor de film, bijvoorbeeld een boutique label release/restauratie op DVD/Blu-ray of iets anders?
‘Er is een paar maal geprobeerd om de film op dvd uit te brengen, maar het kosten-gatenplaatje klopte niet. Ik ben benieuwd naar de staat van de print, vermoedelijk met Engelse en Franse ondertiteling. Uiteraard in mono geluid. Twintig jaar geleden werd De Potloodmoorden nog eens op een jongerenfilmfestival vertoond in Duitsland en daar moest toch wel bij verteld worden dat het geen racistische film maar een antiracistische was. De filmfestselecties voor "De Potloodmoorden" waren aanvankelijk voornamelijk in arthouse fests! Le Cinéma de la Liberté in Parijs bijvoorbeeld. Nu kun je mij wellicht beschuldigen van pretracisme.’
Zijn er specifieke technieken of benaderingen die je consequent gebruikt?
‘Nee hoor. Elke film is anders. Cruel Horizon uit 1989 was trouwens de eerste en tot nu toe enige 70mm-film in analoge Dolby SR six-track op het Europese vasteland. Ook een B-film maar dan geïnspireerd op de Aziatische cinema, zwaar over the top dus, maar weeral met een zeer serieus thema: de afslachting van de Vietnamese bootvluchtelingen. Die film is wereldwijd gedistribueerd door onder meer Warner-Columbia in Australië en Nieuw-Zeeland en UGC in Frankrijk, in de States uitgebracht als Boat People in 1990. Vier maanden bioscoop in België. Ook gedubd in het Frans en het Spaans. En mijn films Kassablanka (2002), Suspect (2005) en Mixed Kebab (2012) zijn ook elk totaal verschillend. Die drie laatsten zijn in ca. honderd filmfestivals geselecteerd. Mijn laatste film Mixed Kebab was zelfs de openingsfilm van het Festival van Barcelona. Die film is op alle continenten vertoond, ook Antarctica (waar België een basis heeft).’
Zijn er bepaalde regisseurs of films die je hebben geïnspireerd?
‘Nee. Ik heb veel fantastische favorieten maar die hebben me niet direct geïnspireerd. Ik heb er ook niets van gepikt.’
Persoonlijk vind ik uw film Kassablanka bijzonder geestig, maar toch serieus wanneer dat nodig is. Van welke film in uw oeuvre bent u zelf het meest tevreden, en waarom?
‘Kassablanka is mijn favoriet. Omdat het onderwerp nog steeds up-to-date is en ik er nog steeds hard om kan lachen.’
Wat zijn enkele van de belangrijkste lessen die je hebt geleerd in je carrière? Heb je advies voor opkomende filmmakers?
‘Advies? Maak geen B-film als debuut want je wordt weggezet als schlemiel. Laat je scenario’s niet door iemand anders verfilmen. Mijn grootste nachtmerrie was Shades met Mickey Rourke in de hoofdrol (1998), verknoeid door de toen beginnende regisseur Eric Van Looy. In 2008 kreeg ik voor mijn scenario van The Box Collector 225.000 dollar (best betaalde Vlaamse scenarist toen, wellicht nu nog) en ook die film is door John Daly (producent van Oliver Stone en Bernardo Bertolucci, multi-oscarwinnaar) totaal verkloot want de man was geen regisseur maar wilde ook eens gaan regisseren… Afschuwelijke (en toch wel voor onze normen) dure film.’
Hoe balanceer je de rollen van scenarist, regisseur en producent? Welke van deze rollen vind je het meest uitdagend en waarom?
‘Op mijn 25ste verjaardag won ik in Vlaanderen de Staatsprijs
voor Beste Scenario. Dat script (mijn eerste) De Indringer die men Pederast Noemde ging over pedofilie, in a good way! Zou nu onmogelijk zijn. Twee jaar eerder had ik een retrospectieve (op mijn 23ste verjaardag!) in de Cinémathèque Royale in Brussel, nu Cinematek genoemd. Een twee uur voorstelling van mijn absurde kortfilms waaronder The Last Porno Show, How To Blow a Joint en andere nonsens, Lyda of het verhaal van een ingehouden orgasme…
Ik schreef en schrijf dus altijd scenario’s (scenarist) met het kostenplaatje in mijn achterhoofd (producent) en het regisseren is eigenlijk een makkie mits de juiste casting voor crew en cast. Ik heb op elke van de vijf langspeelfilms die ik geregisseerd heb, mensen ontslagen. En had dat beter ook gedaan op de twee langspeelfilms Shades en The Box Collector die ik geschreven had en mee geproduceerd.’
Hoe belangrijk vind je het om sociaal-maatschappelijke thema's in je werk te verwerken? Kun je een voorbeeld geven van hoe je dit hebt gedaan in een van je films?
‘I was what you call WOKE now, but not. Kassablanka had haar hoofdkwartier in het Stadhuis van Antwerpen! Er waren toen geen Marokkaanse acteurs, dus nam ik would-be acteurs mee naar het Stadhuis, wow. Voor Mixed Kebab was er het grote politiekantoor in de Handelsstraat in Antwerpen… zeer allochtoon. Sommige acteurs en figuranten waren bang om in de lift te stappen met politiemannen die hen eerder al gearresteerd hadden, haha.’
Werk je momenteel aan nieuwe projecten? Kun je iets vertellen over wat we in de toekomst van je kunnen verwachten?
‘Ik werk aan een no-budget film sinds een jaar over mezelf, Selfie with Cat, een oude filmmaker die het heeft gehad met de nieuwe subsidie-idioot, de intendant van het Vlaams Audiovisueel Fonds, een ex-UNICEF, ex-Oxfam, antisemiet en pro-Palestina — ik ben jood langs Amsterdamse moederszijde… En mijn tante Claartje (joods ook) kreeg 24 december 1999 een hartaanval en werd teruggevonden in haar huis op 4 januari 2000, half opgegeten door haar 18 opgesloten katten…’
Hoe beïnvloedt technologie jouw manier van filmen? Gebruik je graag nieuwe technologieën of geef je de voorkeur aan traditionele methoden?
‘Altijd de nieuwste technologie. Ik heb thuis alles om nu van A tot Z een perfecte 4K film te draaien en te post-produceren. Beeld-geluid-montage. En ik heb gestudeerd bij Frans Zwartjes in Den Haag aan Psychopolis De Vrije Academie. Daar hadden we al video in 1971! Zeer basic.’
Wat zijn jouw gedachten over de huidige staat van de Belgische filmindustrie? Zijn er trends of ontwikkelingen waar je bijzonder enthousiast over bent?
‘De intendant (zie boven) wil vooral inclusie, diversiteit en geen witte oude mannen (wat hij zelf is).’
Hoe zie je de toekomst van de Vlaamse film? Regisseur Jan Verheyen zegt soms wel eens dat Vlaamse genrefilms niet werken in ons land aangezien dit niet in onze identiteit ligt (“het is nie van ons”). Ben je het daar mee eens of zou een Vlaamse horrorfilm ooit een kassucces kunnen worden?
‘Jan Verheyen heeft nog nooit een film gemaakt die is gedistribueerd in het buitenland. Tenzij hij er zelf voor heeft betaald? Omdat hij voornamelijk Hollandse remakes heeft gemaakt?’
"Nota: Bijvoorbeeld, de film Team Spirit (2000) is een remake van de Nederlandse film All Stars (1997)."
Na dit diepgaande gesprek met Guy Lee Thys, kunnen we concluderen dat het potlood niet alleen machtiger is dan het zwaard, maar ook een dodelijk wapen in handen van een Vlaamse thrillerregisseur. Pak je agenda, slijp je potlood en zorg dat je op zondag 1 september klaar zit voor een filmervaring die je nog lang zal bijblijven. En onthoud: nooit meer onbewapend naar de tekentafel!